De boerderij van Henk en Ineke van Renselaar ligt in een zee van akkers met gerst, tarwe, aardappelen en bieten, tussen Dronten en Lelystad. Het erf is aan kant en de schuur ingericht als kantine, want er komt bezoek vanmiddag. Pieter Grinwis, lid van de Tweede Kamer voor de ChristenUnie, komt langs.
Het is enkele weken na de presentatie van de beruchte stikstofkaart van minister Christianne van der Wal, en de grootschalige protesten die daarop volgden zijn nog altijd bezig.
Behalve Nieks Rook van het CGMV, Dick van der Horst en Bert Berghuis van CGMV agrariërs komen er ook een aantal boeren uit de omgeving. Meilof Bloemert bijvoorbeeld, die de mest van zijn koeien aan Van Renselaar verkoopt, en zoon Martin van Renselaar.
En aardappelveredelaar Jan-Eric Geersing, die statenlid namens de CU is geweest in Flevoland. Nog meer mensen druppelen binnen, zoals melkveehouder Maarten Burgmans uit Dronten.
Grinwis heeft wat uit te leggen. Waarom is deze stikstofkaart er gekomen? Waarom stuurde CU-minister Henk Staghouwer een brief van wel vijftig kantjes met wollige taal maar zonder perspectief te bieden? En hoe nu verder? Nog voor het programma is begonnen, zijn de discussies al losgebarsten.
Maar eerst vertelt Henk van Renselaar over zijn bedrijf van 120 hectare, waarop hij aardappels, suikerbieten, zaai-uien en granen verbouwt. Het plan is te gaan diepploegen zodat de zware klei onderop komt en de humeuze onderlaag naar boven wordt gehaald. Daarna hopen ze duurzamer te kunnen werken. De grond gaat namelijk langzaam achteruit vanwege de intensieve bewerking. Dat is een kostbare klus.
“We willen best extensiever gaan werken”, zegt Henk, “maar we moeten er wel van leven.” Meilof Bloemert beaamt dat. “Het verdienmodel in de landbouw zit zo in elkaar dat je noodgedwongen minder goed voor de grond zorgt.”
Henk en Ineke van Renselaar wonen al vijftig jaar in de polder, en hebben een maatschap met een zoon en een dochter. Als alles volgens plan verloopt, nemen die over een jaar of vijf de boerderij over. Maar hoe ziet alles eruit over vijf jaar? Wat zijn de plannen van de politiek, en vooral die van Brussel?
Kringlooplandbouw is een goed idee, maar hoe precies?
Kringlooplandbouw is een goed idee, maar hoe precies? De uitvoering is lastig, zeker als het aantal kilometers waarmee gerekend wordt, beperkt is. Samenwerken met andere boeren is noodzakelijk maar een boer wil toch het liefst zijn eigen toko, is de algemene mening.
Grinwis blijkt een gelijkwaardige gesprekspartner. Hij ziet talloze mogelijkheden voor de landbouw maar dan moet de overheid niet duwen maar trekken, door prijzen en vergoedingen voor natuurbeheer.
“Vervang het isolatiemateriaal rockwool door hennep”, suggereert hij. “Dat is in alle opzichten beter: het is duurzaam materiaal zonder stikstofuitstoot, geproduceerd door de landbouw.”
'Er is heel veel mogelijk om stikstofuitstoot te beperken.'
Er is heel veel mogelijk om stikstofuitstoot te beperken, zegt ook Van Renselaar. “Wij gebruiken voor onze teelt zoveel mogelijk vaste dierlijke mest, en zoveel mogelijk groenbemesters. Boeren weten best dat je goed voor de grond moet zorgen.”
Is compost ook bruikbaar? “Daar zijn we mee opgehouden”, zegt Martin van Renselaar. “We hebben het wel gebruikt maar er zat zoveel rommel in. Glas, pennendoppen, tandenborstels. En dat konden wij er allemaal uithalen.”
Onvermijdelijk komt de stikstofkaart weer ter sprake. “Die kaart had er niet moeten komen. We moeten meer meten hoe de natuur er werkelijk voor staat”, zegt Grinwis. “Een motie daarvoor van collega’s Van Campen, Boswijk en mij is aangenomen in de Tweede Kamer.”
'We moeten meer meten hoe de natuur er werkelijk voor staat.'
Het grote probleem is volgens hem dat de stikstofdepositie wordt gezien als doel en niet als middel. “Het gaat om natuurherstel, om de waterkwaliteit en het klimaat. Niet om stikstofreductie op zich. De kritische depositiewaarde is geen heilige graal.”
De provincies zijn nu eerst aan zet, zij moeten met plannen komen. Een deel van de reductie zal met innovatie bereikt kunnen worden, verwacht Grinwis. Bovendien wil de helft van de 55-plussers stoppen omdat ze geen opvolger hebben. “Door gebruik te maken van de tijd kunnen we ook gebruik maken van dat natuurlijke verloop.”
Het idee dat de boeren maar moeten verdwijnen omdat er land nodig is om huizen op te bouwen, ontkracht hij. “Zelfs al zou de overheid erin slagen een miljoen huizen te bouwen tot 2030 – en dat geloof ik niet – en een half miljoen komt volgens plan buiten de steden, dan nog is er maar 1 procent van het landbouwareaal nodig.”
De kaart is een valse start. Niet alleen de landbouw, maar alle grote stikstof-uitstoters hadden moeten worden meegenomen. En dat niet alleen, vindt Grinwis, het toezicht en de handhaving van de industrie moet beter. Neem Schiphol, Yara in Sluiskil, de Amercentrale, die stoten enorm veel stikstof uit.
“Pak Schiphol aan!” zegt Van Renselaar. “Het kan toch niet zo zijn dat boeren rond die bedrijven moeten verdwijnen omdat op deze kaart staat dat de KDW niet wordt gehaald?”
De emoties worden regelmatig zichtbaar op de gezichten, de trekken verharden zich. Regelmatig krijgt Grinwis de vraag waarom de CU eigenlijk nog deel uitmaakt van de coalitie, en waarom de partij nog meewerkt aan dit beleid. “Ik wil eigenlijk mijn lidmaatschap wel opzeggen”, zegt er een.
“Denk niet dat het er beter op wordt als wij in de oppositie gaan,” verdedigt Grinwis de koers van zijn partij. “Het is wel veel makkelijker, je leunt achterover en kunt je kritiek spuien zonder dat je werkelijk iets kunt doen. Maar al wordt Caroline van der Plas minister, dan nog zal ze uiteindelijk in Brussel niets extra’s bereiken. Ook achter de schermen gebeurt er van alles. Spreek je mensen, probeer je bij te sturen en te overtuigen.”
De boeren lijken maar half overtuigd. Het zit hen hoog, ‘dit idiote beleid’. Maar de acties van de boeren op de snelwegen en bij het huis van minister Van der Wal keuren ze allemaal sterk af: “ Eén procent van de boeren verpest het voor de rest”.
Het is tijd voor pauze, en Henk van Renselaar laat wat van het bedrijf zien. Het waait buiten, zoals eigenlijk altijd, zegt Martin van Renselaar. De aardappels staan deels in bloei, afhankelijk van het ras.
In de verte ligt Vliegveld Lelystad. Het huis is al jaren geleden geïsoleerd tegen de geluidsoverlast, vertelt Ineke van Renselaar. De ontwikkelaars waren blijkbaar zeker van hun zaak.
Nu is het afwachten of het vliegveld nog wel open gaat. “De vliegtuigen zouden hier laag overheen komen vliegen”, wijst Martin van Renselaar. “Maar het maakt me zo langzamerhand niet eens meer uit of het vliegveld wel of niet opengaat. Ik word moedeloos van al het gedoe.”
Het tweede deel van de middag vindt plaats op de boerderijen Peter De Regt. Zijn broer Tejon boert even verderop. Elf jaar geleden werd het bedrijf van hun ouders in de Biesbosch opgekocht omdat de rivier moest worden verbreed. De broers hebben nu beiden een bedrijf met melkvee, granen en groenteteelt.
“We verbouwen veel rodekool”, vertelt Tejon, “en groenten als wortels en selderijknol. En we hebben zeven hectare vlas. Dat wordt verwerkt in Sluiskil, waar er van de beste kwaliteit linnen maken voor kleding.”
Ze zijn nu tevreden, zegt Peter. Tejon vertelt hoe moeizaam het hele proces is verlopen, hoeveel adviseurs eraan te pas kwamen, en hoeveel duurder alles is geworden dan nodig was.
Er schuiven een paar jonge boeren aan: Jolle de Haan heeft een kringloopboererij in Enumatil, Harjan Veerman uit Rouveen boert op veenweide, en Jouke Hofman heeft een melkveebedrijf in Groningen.
De toekomst van het boerenbedrijf en de stikstofplannen van de overheid: Er moet nu echt iets gebeuren.
Opnieuw gaat het over de toekomst van het boerenbedrijf en over de stikstofplannen van de overheid. Dat er iets moet gebeuren, daarover zijn de meeste aanwezigen het wel eens.
De intensiteit van de veehouderij is te groot, maar we willen ook geen leeg platteland, zoals in Frankrijk, zegt Grinwis. Hij betreurt het dat alle aandacht uitgaat naar de agrarische sector.
“Dat is ook niet terecht. Zelfs als alle boeren uit Nederland zouden verdwijnen, zou dat nog niet genoeg zijn voor een aantal stikstofgevoelige natuurgebieden. Belangrijker is dat we, zoals we voor 2010 deden, schadelijke uitstoot verder terugbrengen. De stikstof die de landbouw produceert, ammoniak of NH3, is de helft van het probleem. De andere helft zijn de stikstofoxiden (NHX), en daarvoor zijn het verkeer, de energiecentrales en de industrie verantwoordelijk. Het is fiftyfifty.”
De provincies hebben van minister Van der Wal een jaar gekregen om met de boeren om tafel te gaan. “Dat is inderdaad erg snel”, vindt Grinwis. “Maar de provincies moeten en kunnen leveren. Flevoland moet zeggen wat de boeren hier kunnen doen, en dat met een mooie strik erom heen naar Den Haag sturen. Ik moet nog zien dat er dan niks mee gebeurt.”
Niet alle aanwezigen hebben hoge verwachtingen van de slagkracht van de provincies. “In Flevoland komt de provincie geen steek verder, het gebiedsproces ligt al drie jaar stil”, zegt Burgmans. Dat is in Gelderland anders, weet Grinwis.
Ondanks alles houdt hij hoop. Er komt nog een goede brief van Staghouwer, belooft Grinwis de jonge boeren. Niet een van vijftig kantjes maar van hooguit tien.
Het belangrijkste is dat de impasse wordt doorbroken. Daar zijn genoeg goede ideeën voor. Breng bijvoorbeeld de vergoeding voor natuurbeheer terug. Maar Jolle de Haan zit niet te wachten op subsidies.
Vol zelfvertrouwen zegt hij: “Geef mij de vrijheid om zelf de stikstofuitstoot te verminderen, daar zijn mogelijkheden genoeg voor. Het vergunningensysteem van nu helpt daar alleen niet bij.” Boeren gaan nu extra vee houden om hun latente ruimte te gebruiken. Dat krijg je ervan.
Dick van der Horst: “Stimuleer de boeren om te doen wat goed is, in plaats van hen een tik op de vingers te geven.”
Onze nieuwsberichten in je mailbox ontvangen? Dat kan! Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief. Klik hier.